ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΚΟΥ ΑΓΩΝΑ ΚΑΙ Η ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ

Μετά την απελευθέρωση των Ιωαννίνων ( 21η Φεβρουαρίου του 1913)κατά την διάρκεια των Α’ Βαλκανικών Πολέμων ,ο Ελληνικός στρατός προελαύνει απελευθερώνοντας και τα υπόλοιπα τμήματα της Ηπείρου Αργυρόκαστρο, Άγιοι Σαράντα, Δέλβινο , Kορυτσά. Η Χειμάρρα ήταν ήδη υπό ελληνικό έλεγχο από τις 5 Νοεμβρίου 1912, όταν ο Χειμαρριώτης Σπύρος Σπυρομήλιος αποβιβάστηκε και απελευθέρωσε την περιοχή. Οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις ήλεγχαν την περιοχή που μετέπειτα ονομάστηκε Βόρεια Ήπειρος, φτάνοντας την γραμμή Κεραύνιων Ορέων δυτικά, ως την λίμνη Πρέσπα ανατολικά. Το ίδιο διάστημα, στις 28 Νοεμβρίου, στην Αυλώνα, ανακηρύχθηκε από τους Αλβανούς η ανεξαρτησία της Αλβανίας. Η Βόρεια Ήπειρος παραμένει στους κόλπους της μητέρας Ελλάδας για περίπου ένα χρόνο εώς ότου έρθει το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας(1914). Το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας (1914) που συνομολογήθηκε και υπογράφτηκε στις 13 Φεβρουαρίου του 1914 από τις Μεγάλες Δυνάμεις στη Φλωρεντία της Ιταλίας, εξ ου και η ονομασία του, αποτελούσε στην πραγματικότητα διακοίνωση των αποφάσεων των Μεγάλων Δυνάμεων προς την Ελληνική Κυβέρνηση για τη χάραξη των Αλβανικών συνόρων.

Σύμφωνα με αυτές τις αποφάσεις το Αργυρόκαστρο, το Βουθρωτό, το Δέλβινο, η Κορυτσά, η Χειμάρα, οι Άγιοι Σαράντα και η νήσος Σάσων παραχωρούνται στην Αλβανία(νεοσύστατη Ηγεμονία). Παράλληλα η Ελλάδα καλείται να εκκενώσει τα εδάφη αυτά της Βόρειας Ηπείρου τα οποία είχε καταλάβει ο ελληνικός στρατός. Η Ελλάδα αναγκάζετε από τις Μεγάλες Δυνάμεις να υποχωρήσει στις εδαφικές της διεκδικήσεις στην περιοχή της Βορείου Ηπείρου και υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τη Βόρειο Ήπειρο τον επόμενο Μάρτιο και να δεσμευτεί ότι δεν θα αφήσει όπλα στους Βορειοηπειρώτες ούτε θα υποκινήσει επαναστατική αντίδραση. Τους πανηγυρισμούς τώρα στη Βόρειο Ήπειρο διαδέχονταν τα μοιρολόγια και οι φωνές απόγνωσης, καθώς ο ελληνικός στρατός παρέδιδε τα χωριά και τις πόλεις στους Αλβανούς. Αλλά οι Βορειοηπειρώτες δεν θα παραιτούνταν έτσι εύκολα .Πριν ακόμη αποχωρήσει ο ελληνικός στρατός ξεκίνησαν τον δικό τους αγώνα για αυτονομία με ηγέτη τον Γεώργιο Ζωγράφο. Ήδη στις 10 Ιανουαρίου 1914 ο Μητροπολίτης Δρυϊνουπόλεως Βασίλειος με την ιδιότητα του προέδρου της Επιτροπής Εθνικής Αμύνης Αργυροκάστρου, Τεπελενίου συγκάλεσε Παν ηπειρωτικό Συνέδριο στο Αργυρόκα¬στρο, για τις 30 Ιανουαρίου. Εξέτασε όλες τις δυνατότητες για ειρηνική λύση του προβλήματος

Μη έχοντας όμως δυνατότητα για πολιτική λύση ένεκα του γεγονότος ότι η Ελληνική κυβέρνηση θα ήταν υποχρεωμένη να δεχθεί τις θέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων για την τύχη των νησιών του Αιγαίου, αποφάσισε στη Β' συνεδρία της τη σύσταση αρμοδίου οργάνου, που θα αναλάμβανε ένοπλο αγώνα με σκοπό την Ανεξαρτησία .Προς τούτο συγκρότησε "Οργανωτική Επιτροπή", που μέχρι να συμπληρωθεί θα αποτελούνταν από τους μητροπολίτες Δρυϊνουπόλεως Βασίλειο, Βελλάς και Κονίτσης Σπυρίδωνα και Κορυτσάς Γερμανό. Στο εξής αποφάσεις για τον Αγώνα θα έπαιρνε μόνο η "Οργανωτική Επιτροπή". Στην Ε" συνεδρία της η Παν ηπειρωτική Συνέλευση αποφάσισε να ανακηρύξει την αυτονομία της Βορείου Ηπείρου. Η "Οργανωτική Επιτροπή", ως το όργανο λήψεως αποφάσεως για τη διεξαγωγή του Αγώνα, στις 10 Φεβρουαρίου 1914 ανακήρυξε τη Βόρειο Ήπειρο, "Αυτόνομη Πολιτεία". Ο δε Γεώργιος Χρηστάκης Ζωγράφος φθάνοντας στο Αργυρόκαστρο στις 15 Φεβρουαρίου σχημάτισε υπό την προεδρία του προσωρινή κυβέρνηση με πρώτα μέλη, τα μέλη της "Οργανωτικής Επιτροπής" . Την ίδια μέρα κυκλοφόρησε προς τον Ηπειρωτικό λαό η πρώτη προκήρυξη της Προσωρινής Κυβερνήσεως’’’

Ἠπειρῶται, ἡ ἐν Ἀργυροκάστρῳ συνελθούσα Συντακτική Συνέλευσις τῶν ἀντιπροσώπων, οὓς ὁμοφώνως ἀνέδειξεν ἡ γνώμη τοῦ Λαοῦ, ἀνεκύρηξεν τὴν ἵδρυσην τῆς Αὐτονόμου Πολιτείας τῆς Βορείου Ἠπείρου, ἀποτελεσθησομένη ἐκ τῶν Ἐπαρχιῶν τὰς ὁποίας ἐξαναγκάζεται ὅπως ἐγκαταλίπῃ ὁ Ἑλληνικὸς Στρατός...Ἡ Βόρειος Ἤπειρος κηρύσσει τὴν ἀνεξαρτησίαν της καὶ προσκαλεῖ τοὺς πολίτας της ὅπως ὑποβαλλόμενοι εἰς πᾶσαν θυσίαν προασπίσωσι τὴν ἀκεραιότητα τοῦ ἐδάφους καὶ τὰς ἐλευθερίας της, ἀπὸ πάσης προσβολῆς’’.

Στις 17 Φεβρουαρίου ανακηρύχθηκε επίσημα και μάλιστα με πανηγυρικό χαρακτήρα για την τόνωση του ηθικού του λαού, η Ανεξαρτησία της Βορείου Ηπείρου και κοινοποίησε στην Διεθνή Επιτροπή Ελέγχου, τον διορισμό του ως πρόεδρο της προσωρινής κυβέρνησης της Αυτόνομης Ηπείρου και δήλωσε ότι οι Βορειοηπειρώτες θα αμύνονταν με τα όπλα σε κάθε προσπάθεια της αλβανικής χωροφυλακής να περάσει τα σύνορά τους. Στο αυτόνομο αυτό κράτος εκτός από το Αργυρόκαστρο, συμπεριλαμβάνονταν η Χειμάρρα, το Δέλβινο, η Πρεμετή, οι Άγιοι Σαράντα

Η Ελληνική κυβέρνηση είχε δώσει διαταγές προς τις αρχές της Βορείου Ηπείρου, για την παρεμπόδιση των εκδηλώσεων. Παρ' όλα αυτά ο πληθυσμός της πόλεως και της ευρύτερης περιοχής Αργυροκάστρου συγκεντρώθηκε στις όχθες του Δρίνου ποταμού από τις πρωινές ώρες πάνοπλος. Οι αστυνομικές αρχές βρέθηκαν σε αδυναμία να παρέμβουν καθώς επίσης και ο στρατός για να αποφευχθεί αιματοκύλισμα. Στις 3 μ.μ. άρχισε ο αγιασμός. Παρόντες ήταν επτά χιλιάδες ένοπλοι .Ρίγη συγκίνησης διαπέρασαν τους παρευρισκομένους όταν σε στιγμές κατάνυξης υψώθηκε η σημαία της "Αυτονόμου" και υποστάλθηκε η Γαλανόλευκη. Ο μητροπολίτης Δρυϊνουπόλεως Βασίλειος την άγια εκείνη ώρα προχώρησε λίγα βήματα και ατενίζοντας την Ελληνική σημαία, με παλόμενη από λυγμούς φωνή την αποχαιρέτη¬σε εκ μέρους του Ελληνισμού της Βορείου Ηπείρου. "Χάριν της υπέρτατης Εθνικής ανάγκης κατεβιβάσθης, ω θείον όνειρον, ημών τε και των πατέρων μας γαλανόλευκη μας, εθνική μας Σημαία. Αλλά αντί σου δεν ανυψώνομεν ξένην αλλά την θυγατέρα σου, Ηπειρωτικήν προωρισμένην να κατησχίση κατά της αλβανικής ημισελήνου! Μετά την τελετή το πλήθος κατευθύνθηκε στο Αργυρόκαστρο όπου και ύψωσε στο διοικητήριο τη σημαία της Αυτονόμου Πολιτείας της Βορείου Ηπείρου.

Φτάνει η μέρα της επιστράτευσης, 1 Μαρτίου 1914. Το Αργυρόκαστρο, όπως κι άλλες πόλεις, γεμίζουν από Ιερολοχίτες, που ολοπρόθυμα είναι αποφασισμένοι να δώσουν το αίμα τους για τη λευτεριά της πατρίδας τους. Μήνες τώρα ζούσαν μ’ αυτό το όνειρο. Και, να, που ’φτασε η ώρα να ριχτούν στη μάχη .Ανάμεσα στους φλογερούς Ιερολοχίτες ,και πολλοί εθελοντές από ολόκληρη την Ελλάδα καθώς και πολλοί αξιωματικοί και οπλίτες του Ελληνικού Στρατού. Στο ίδιο διάστημα ο Συνταγματάρχης Κοντούλης, κατόπιν εντολής παραδίδει την Κορυτσά, την Μοσχόπολη και λίγες μέρες αργότερα το Λεσκοβίκι, στην νεοσυσταθείσα αλβανική χωροφυλακή. Επακολούθησαν σοβαρές ταραχές και ένοπλες συγκρούσεις, μεταξύ αλβανικών και βορειοηπειρωτικών δυνάμεων, οι οποίες γενικεύτηκαν σε πολλές περιοχές. Οι Βορειοηπειρώτες, οργανώνονται σε τοπικές ένοπλες ομάδες, με την ονομασία «Ιεροί Λόχοι» . Η εξέγερση στην Βόρειο Ήπειρο δεν προέρχονταν ούτε υποστηρίζονταν από την ελληνική κυβέρνηση, συναισθηματικά μόνο συμπαραστέκονταν στους Βορειοηπειρώτες. Μόνοι συμπαραστάτες τους στάθηκαν εθελοντές από την Ελλάδα και την Κύπρο, ακόμη και ομογενείς του εξωτερικού.Ο ‘’εθνάρχης’’ μάλιστα Ελευθέριος Βενιζέλος απειλούσε ότι ‘’ "Κάθε στρατιώτης ή αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού που δεν έχει παραιτηθεί και κατατάσσεται στις εξεγερμένες δυνάμεις των ηπειρωτών, θεωρείται λιποτάκτης και θα περάσει από στρατοδικείο μόλις επιστρέψει στην Ελλάδα". Η τότε κυβέρνηση σύμφωνα με τον Ρενε Πυω έφτασε και στο σημείο να αποκλείσει και το λιμάνι των Αγίων Σαράντα "Στο βάθος του μικρού όρμου, τριγυρισμένου από βουνά, το μικρό λιμάνι των Αγίων Σαράντα είναι αποκλεισμένο από ένα ελληνικό πολεμικό. Πριν από τον αποκλεισμό δεκάξι πλοία την εβδομάδα προσέγγιζαν το λιμανάκι. Φέρνανε ό,τι χρειάζεται η ορεινή Ήπειρος.

Τα βορειοηπειρωτικά ένοπλα σώματα υπό την καθοδήγηση εξαίρετων αξιωματικών του Ελληνικού Στρατού όπως οι Δούλης Δημήτριος(συνταγματάρχης και υπουργός των στρατιωτικών),Βλάσσης Καραχρήστος(Ταγματάρχης),Σπύρος Σπυρομήλιος(ταγματάρχης)ο μακεδονομάχος Γεώργιος Τσόντος ,Ζήρας, Καρασεβδάς, Τσιπούρας, Φουρίδης, Μαυροειδής κ.α. ανακατέλαβαν μια μια έπειτα από σκληρές μάχες τις περιοχές που ο Ελληνικός Στρατός είχε παραδώσει στην αλβανική χωροφυλακή. Ύστερα από την θετική έκβαση για τους Βορειοηπειρώτες και στα μέτωπα της Χιμάρας και της Κορυτσάς, οι Αλβανοί είχαν ήδη ζητήσει ανακωχή από τις 22 Απριλίου. Έτσι στις 25 Απριλίου 1914 η Διεθνής Επιτροπή Ελέγχου καταφτάνει στους Άγιους Σαράντα όπου και συναντά τον Πρόεδρο της Αυτονόμου Πολιτείας της Βορείου Ηπείρου Γεώργιο Χρ. Ζωγράφο και τον Υπουργό Εξωτερικών Αλέξανδρο Καραπάνο για την έναρξη διαπραγματεύσεων.

ΟΙ εκπρόσωποι των δύο πλευρών πήγαν στην Κέρκυρα, όπου άρχισαν οι διαπραγματεύσεις στο ξενοδοχείο «Ωραία Βενετία». Παρουσία των αντιπροσώπων των μεγάλων δυνάμεων καθώς και των εμπλεκόμενων χωρών ξεκινά ένας μαραθώνιος διαπραγματεύσεων για την τύχη της Βορείου Ηπείρου .ΟΙ εκπρόσωποι φτάνουν σε συμφωνία , γνωστή ως «Πρωτόκολλο της Κέρκυρας» όπου υπογράφηκε στις 17 Μαΐου 1914. Η Ελληνική Κυβέρνηση έμεινε ικανοποιημένη από το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων στην Κέρκυρα, παρά τις αρχικές δυσμενείς αποφάσεις των Μ. Δυνάμεων και την αναγκαστική ουδετερότητα της. Το Πρωτόκολλο αναγνώριζε την ελληνικότητα της Βορείου Ηπείρου, όριζε να ονομάζονται οι κάτοικοί της Ηπειρώτες και όχι Αλβανοί και κατοχύρωνε εκπαιδευτική, διοικητική, δικαστική και θρησκευτική αυτονομία. Οι Μεγάλες Δυνάμεις θα εγγυούνταν για την διατήρηση και την εκτέλεση των μέτρων που προέβλεπε το «Πρωτόκολλο της Κέρκυρας».

Το πρωτόκολλο της Κέρκυρας αν και ενεργό (καθώς δεν έχει υπογραφτεί άλλη συνθήκη που να το ακυρώνει) παραμένει εώς σήμερα ,100 χρόνια μετά την υπογραφή του ανεφάρμοστο.